Shënime në Blog

Our world two steps forward, one step back ... The story of the Nobel laureate: I got the news while drinking tea in the kitchen

Isha 18 vjeç, isha kurioz, doja të studioja, të përmbushja veten dhe në Zanzibar kjo ambicie nuk gjente vend. Në atë moshë nuk ke durim, je i pamatur, i thua vetes: “Nuk është kjo ajo çka dua, po iki”. Dhe këtë bëra.
Our world two steps forward, one step back ... The story of the Nobel laureate:

Professor Abdulrazak Gurnah, how was the morning of October 7?
I got the news from the Swedish Academy around lunch. I was in the kitchen, drinking a cup of tea thinking "what are you going to eat today?", When the phone rang. I did not know the number I thought it was not one of those phone calls asking to sell you something. But the person on the other hand, speaking very politely, told me, "You have been awarded the Nobel Prize." "Is this a joke?" "Who are you?" I replied. But the interlocutor, always politely told me that the announcement would be given exactly at 12:00. It was almost noon, so I immediately opened the Academy page and at that very moment they were pronouncing my name. Only then did I think "it must be true!" and almost immediately the phone started ringing - another phone, which meant I was talking to two cameras at the same time: one to the journalists, the other to the Academy. I was alone at home. The wife was the first person I called as soon as I got the chance. She was in the park with our nephew and at first she did not believe me either.

Is your life changing?
From that moment many want to congratulate me, many journalists ask for me. Numerous publishers around the world are interested in translating and publishing my books. So it's quite a busy time, but wonderful

Do you find yourself in the Nobel motivation?
Yes, and I'm happy with it. Even if they are true, only a few lines obviously can not describe the work of a lifetime. "Uncompromising and compassionate penetration of the effects of colonialism and the fate of the refugee" has affected the Swedish Academy, because it chose to highlight exactly this and I am very pleased. But there can certainly be further perspectives on a work that has been written over many years. Some readers may have wanted to emphasize, for example, human relations research, or focus on my interest in historical or contemporary events.

You yourself left Zanzibar for England at the age of 18. It was 1967, four years after British independence, three years after the revolution that created the Zanzibar People's Republic, which preceded the birth of Tanzania. How do you make your decision?
At the time, the authorities were very violent against anyone who disagreed with them. In particular they sought to get rid of the elite of previous governments coming from Oman. Many of those who left Zanzibar at the time were forced to flee dissidence or the political line, while many others were imprisoned and some killed. Many chose to leave because they could not stand the state of terror in which we all lived. At that time I would not have called myself a "refugee" for the meaning of this word, symbolizing someone who fled because he is in serious trouble, threatened by war or famine. Today the term is more widely used. At the time it was probably a nobler value than the reasons why I left: my voluntary decision was made for the fact that I would not be able to continue school there. I was 18 years old, I was curious, I wanted to study, to fulfill myself and in Zanzibar this ambition found no place. At that age you have no patience, you are reckless, you say to yourself: "This is not what I want, I am leaving". And this I did.

Mërgimi, kujtesa dhe identiteti janë tema të përsëritura në veprat e tij. Sa ka ndikuar përvoja personale në vepër?
Nëse bën diçka të tillë si këta të rinj që sot rrezikojnë jetën duke kaluar Mesdheun, nuk mendon për pasojat. E bën sepse ke një shtytje për t’ia dalë, për t’ia mbathur, për të ecur përpara... Ajo që nuk e kupton për momentin është se lihen shumë gjëra pas. Ka diçka tragjike në kushtet e jetesës së një të huaji, diçka që nuk e merr parasysh kur do të largohesh, kur ke një destinacion. Por ama me të arritur, apo pak përpara se të arrish, nis të mendosh për njerëzit që mund të mos i shohësh për dekada, nëse ndonjëherë do t’i shohësh, për atë që vërtet do të jesh në gjendje të bësh. Përfshihesh nga një nostalgji e thellë për shtëpinë. Dhe zakonisht duhet një kohë e gjatë përpara se gjërat të shkojnë mirë, përpara se të mund të thuash se ia vlente ajo që bëre. Të presin vite lufte dhe përvoje, gjithmonë nëse nuk ju kanë ndaluar apo nuk ju kanë mbyllur diku. Është një proces i dhimbshëm dhe i rrezikshëm. Pra, duke folur për përvojën dhe letërsinë time, unë përgjigjem: nuk është më vetëm përvoja ime. Është diçka për të cilën mund të shkruaj me njëfarë ndërgjegjeje sepse e kam kaluar, por gjithashtu përpiqem të mësoj gjatë gjithë kohës. Dëgjoj çfarë thonë njerëzit e tjerë, historitë e tyre, imagjinoj se çfarë ndjejnë. Kjo është arsyeja pse unë shkruaj për tema të caktuara: sepse kam përvojë prej tyre, por edhe sepse janë çdo ditë përballë nesh, po ndodhin, janë realiteti ynë bashkëkohor.

Ndiheni edhe ju “në hendekun mes kulturave”? Afrikan, Europian ose "Afro-Europian". Kjo e fundit është shprehja e përdorur nga autorë të ndryshëm që lidhen me dy kontinentet si Léonora Miano ose Johnny Pitts.
Ndihem të dyja: Afrikan dhe Europian. Kam jetuar dhe punuar në Angli për kaq shumë vite sa e konsideroj shtëpi, por edhe Zanzibari është shtëpi. Nuk do të përdorja termin "afro-europian" sepse sugjeron një identitet që tashmë është sintezë e diçkaje tjetër. Unë jam afrikan, jam europian dhe mund të jem diçka tjetër. Për shembull, nëse do të jetoja tani në Karaibe, prej nga vjen gruaja ime, mund të ndodhë që edhe unë të ndihem nga ai vend. Nuk dua ta thjeshtoj kompleksitetin.

Disa nga protagonistët në librat tuaj janë emigrantë që mbërrijnë në Mbretërinë e Bashkuar dhe përballen me racizëm sistematik. E keni përjetuar edhe ju? A ka ndryshuar situata me kalimin e viteve?
Racizëm ka në Europë, në Amerikë, kudo. Sigurisht që po të shohim historinë, ka qenë shumë më keq, mjaft të mendojmë për skllavërinë kur njerëzit ishin pronë e dikujt, apo edhe për terrorizmin racor. Sot, duke folur për Mbretërinë e Bashkuar që është realiteti të cilin e njoh më mirë, duket sikur ka spazma: periudha në të cilat gjërat duken se janë qetësuar, derisa nuk ndodh diçka tjetër dhe atëherë rindizen paniku dhe ankthi teksa shtypi tërbohet. Qoftë për refugjatë, azilkërkues apo emigrantë klandestinë, ajo që më shton angështinë është se autoritetet, shteti, duken të paaftë për t’iu përgjigjur në mënyrë njerëzore.

Si e shpjegoni?
Duket se kanë frikë nga elektorati ose të paktën nga ai grup që vazhdon të bërtasë dhe të çmendet prej këtyre temave. Edhe mediat luajnë pjesën e tyre, duke nxitur një histeri që herë pas here ka të bëjë me refugjatët afganë, pakistanezë, romë... Një rreth nga i cili autoritetet duket se nuk mund të dalin. Nga ana tjetër, në shoqëri, në një shkallë më të gjerë, më ngjan se ekziston një mirëkuptim më i madh: njerëz me origjinë të ndryshme rriten së bashku, fëmijët shkojnë në të njëjtat shkolla, të tjerë fejohen. Ka edhe nga ata që shikojnë futboll dhe shohin shumë lojtarë me ngjyrë. Dhe kjo dukshmëri mendoj se bën një ndryshim në aspektin e tolerancës. Vetëm se situata bëhet sërish e vështirë kur bëhet fjalë për emigrantët e rinj. Kështu që ne bëjmë vazhdimisht dy hapa përpara dhe një hap prapa, dy hapa përpara dhe një hap prapa ...

Përgjithësisht si e vlerësoni menaxhimin e çështjes së emigrantëve nga ana e Europës?
Mendoj se ka vend për t'i trajtuar më njerëzisht ata që janë në vështirësi të tilla serioze, ndryshe nga ç’bëjnë shumë qeveri europiane, me qëndrimet e tyre pa kompromise. Nuk është se nuk e dinë se si është të jesh refugjat, nuk është se s’janë aq të pasur sa të ndihmojnë. Nuk është se njerëzit që kërkojnë strehim vijnë duarbosh. Ata kanë talentet e tyre.

Viti 2021 ishte i jashtëzakonshëm për shkrimtarët afrikanë. Ju keni fituar Nobelin; afrikano-jugori Damon Galgut çmimin Booker; senegalezi Mohamed Mbougar Sarr, që tani jeton në Francë, Goncourt; mozambikasja Paulina Chiziane çmimin Camões. Çfarë përgjigje u jepni atyre që thonë se disa çmime u kushtojnë më shumë rëndësi “politikës së identiteteve” sesa cilësisë letrare të teksteve?
Mendim i gabuar. Pavarësisht nëse merren parasysh libra individualë apo autorë, sepse në disa raste janë çmime për gjithë veprën e një jete të tërë, këto çmime jepen për meritat e shkrimit, jo për identitetin.

Në kufijtë e Europës e të botës ndërtohen mure të rinj. Ju ç’të ardhme shihni?
Përderisa kemi vende me një fuqi kaq të pabarabartë në krahasim me vendet e tjera, për shembull Shtetet e Bashkuara, Rusia, por edhe të tjera, si mund t’ua ndalojmë atyre të ndërhyrjnë në lloj-lloj çështjesh? Nuk ka rëndësi se çfarë do të thotë ndërhyrja e tyre për popujt e tjerë: nëse është në interesin e tyre, ato do të bëjnë gjithçka që kanë bërë deri tani. Sa i përket Afrikës, disa gjëra po përparojnë, shumë të tjera jo. Ka ende shumë për të bërë, është e vështirë të jesh optimist, por jemi në rrugë të mbarë.

* Abdulrazak Gurnah is a writer and academic at the University of Kent who lives in the United Kingdom. In 2021 he won the Nobel Prize in Literature "for his uncompromising and compassionate penetration of the effects of colonialism and the fate of the refugee in the bosom between cultures and continents." This interview for Alessia Rastelli was translated into Albanian by Erjon Uka.