Shënime në Blog

Leximi ka qenë gjithmonë një kënaqësi e izoluar

Leximi ka qenë gjithmonë një kënaqësi e izoluar

Nga Alberto Manguel/ I mbyllur në qelinë e tij të burgut në Reading, Oscar Wilde zotëronte një bibliotekë të vogël e cila përfshinte Komedinë Hyjnore të Dantes, Faustin e Gëtes, Ishullin e Thesarit të Robert Louis Stevenson.

I mbetur në një ishull që i dukej si burg, i shkreti Robinson Crusoe kishte me vete vetëm një Bibël e cila kish shpëtuar nga mbytja duke lënë pas vetes vëllime të ndryshme të shkruara në portugalisht.

I izoluar në gulakun e ftohtë, Josif Brodskij mbahej intelektualisht gjallë duke lexuar poezitë e W. H. Auden, që kishte hyrë fshehtas në territorin e burgut.

Të mbyllur në fortesën e Masadas, padyshim të pathyshme, rebelët hebrenj të cilët mbroheshin prej rrethimit të trupave romakë lexonin librin e Sirach për të kaluar orët e frikshme dhe çuditërisht edhe Virgjilin në latinisht, siç dëshmohet nga zbulimi i një fragmenti papirusi, më i vjetri i këtij llojë, me një varg të Eneidës.

Në ishullin e tij të stuhishëm, magjistari Prospero i krijonte fuqitë nga librat, pa të cilët, siç e dinte Kalibani, “ai nuk ishte veçse një budalla”.

I burgosur prej fashistëve, Antonio Gramsci, duke rrëfyer se kishte përshtypjen se “jetonte në një roman fantazish” lexonte çdo gjë mbi të cilën vinte duart, nga Pirandello, për një ese që kishte ndër mend të shkruante, te një katalog i Meccano për të gjetur një dhuratë për djalin e tij Delio, teksa pohonte në letrat e tij: “Mos mendo se kam rreshtur së studiuari”.

Të qenit të mbyllur duket se ka më pak efekt tek lexuesit sesa tek pjesa tjetër e njerëzve. Ideja për t’u mbyllur brenda katër mureve të një dhome i tmerroi galët që sulmuan Romën në vitin 390, të cilët nuk kishin libra, sepse u kujtonte atyre varrin; por lexuesit e dinë se edhe një varr mund të bëhet i dashur me një libër, siç zbuloi Juan Goytisolo kur, i udhëhequr nga Pasolini, pa studentët që lexonin midis gurëve të varrezave të Veranos.

Nuk është i kotë simboli ku Eleonora e ditur e Akuitanisë paraqitet me një libër të hapur në dorë dhe me trupin e saj të mbyllur në një sarkofag në Abacinë e Fontevraud. Të vdekurit mund të kufizohen prej bisedave, siç thotë Dhiata e Vjetër, por për të lexuar shpresohet se mund të vazhdojnë.

Dënimi me burgim që i është dhënë gjithë botës, ku më i ashpër dhe ku paksa më i lirë, gjatë kësaj pandemie ka bërë që shumë lexues të pranojnë me mirënjohje dhuratat magjike të dhëna nga ky art i brishtë. Të detyruar të qëndrojnë në shtëpi, mezi ndërveprojnë me anëtarët e familjes (dhe shpesh në një mënyrë grindavece), për të jetuar në një botë konfuze si ëndërr që shurdhon perceptimin tonë të hapësirës dhe ngatërron perceptimin tonë për kohën, lexuesit kanë gjetur te librat një mori miqsh llafazanë me të cilët duhet të interpretojnë atë që Francisco de Quevedo e quajti “duke ndjerë të vdekurin me sytë e mi”.

I internuar për shtatë vjet në Torre de Juan Abad, i vetëm me librat, Quevedo i përshkroi shokët e tij të palodhur me këto fjalë: Nëse jo gjithnjë të kuptuar, gjithmonë të hapur, ato nxisin ose korrigjojnë supozimet e mia, dhe me kundërthënie të heshtura harmonike flasin për ëndrrën e zgjimit të jetës.

Ashtu si uria nxit oreksin dhe një natë e gjatë e errët na e bën më të mprehtë shikimin, tërheqja nga bota e ndërveprimeve shoqërore, detyrimi për të jetuar larg çështjeve publike dhe private, na shtyn të kthehemi te thellësia e vetes, duke reflektuar me qenien tonë izolimin ku gjendemi për të mirën tonë.

Thuhet se mistikët zbulojnë ndriçimin vertikal në vetmi absolute, mbi kaosin e qyteteve, në majë të një kolone të izoluar. Por lexuesit nuk kanë nevojë të bëhen si Simeone Stilita për të arritur epifani të tilla: një faqe nga Proust ose Pinoku, një varg nga Alejandra Pizarnik ose Nazim Hikmet mund të ofrojë ndriçim dhe ngushëllim edhe nëse jemi ulur vetëm në dhomën tonë. Jashtë, bota vazhdon si mundet, e maskuar dhe e frikësuar, por brenda, me një libër të hapur para nesh, nuk kemi kufij, madje as qiellin jo.

Sigurisht, lexuesit janë të vetëdijshëm se rreziku është ende atje, duke fjetur si ujku në pragun e derës për çdo frymëmarrje që bëjmë, një puthjeje, një psherëtime, një teshtimë dhe asnjë distancim shoqëror, asnjë izolim, asnjë larje duarsh ose asnjë maskë nuk mund të na mbrojë njëqind për qind kundër kërcënimit mikroskopik që mund të prekë cilindo prej nesh, kudo të jemi, në çdo kohë.

Por ndërsa kthejmë faqet, duke u ndalur për të vlerësuar një fjalë ose një frazë të caktuar, duke zbuluar aty-këtu gjurmë të autobiografisë sonë të fshehtë dhe të vetë universit, ne e dimë (sepse tashmë e kemi përjetuar), se çdo libër, për sa i jashtëzakonshëm që mund të jetë, duhet të marrë fund.

Lexuesit e dinë se është pika e fundit që shënon përfundimin duke i dhënë historisë kuptimin dhe formën e saj. Na pëlqejnë përfundimet e befasishme, por edhe ato të paramenduara tashmë: ne marrim kënaqësi nga dhimbja akute e humbjes kur Alonso Chisciano, pas dy vëllimesh me peshë, bëri shpirtin e tij, "domethënë, ai vdiq", siç Cervantes beson se duhet ta shpjegojë për ta bërë përfundimin e qartë; ne e dimë që Uliksi mund të heqë dorë nga Itaka dhe të fillojë një aventurë të fundit, e cila, "siç u pëlqente të tjerëve", do të jetë e fundit.

Kur kjo Përmbytje e re që na ka ardhur të qetësohet dhe pëllumbi të kthehet me një degë ulliri në arkën tonë modeste duke lajmëruar fundin e murtajës, shumë gjëra do të kenë ndryshuar, për mirë ose për keq: për shembull, puna, shkolla dhe blerjet nuk do të jenë më aktivitete që do të kryhen domosdoshmërisht me prezencë fizike. Shumë të tjerë nuk do të kenë ndryshuar, veçanërisht mençuria e politikave qeveritare.

Platoni argumentonte, rreth njëzet e pesë shekuj më parë, se qeverisja ishte një art i veçantë, i cili mund të fitohej, si çdo profesion tjetër, vetëm përmes një disipline intelektuale dhe propozoi që shoqëria të drejtohet nga filozofë: që do të thotë, në kushtet aktuale, nga lexues të informuar dhe të vëmendshëm. Deri sa të vijë ai moment, parashikonte Platoni, “qytetet nuk do të kenë paqe nga të ligat (...) dhe besoj, as raca njerëzore".

*Alberto Manguel është shkrimtar, përkthyes dhe botues kanadezo-argjentinas. Në vitin 2018 i është akorduar Çmimi Gutenberg nga Shoqëria Ndërkombëtare Gutenberg me motivacionin se “e ka kthyer librin e printuar, lexuesit dhe leximin në përgjithësi thelb të punës së tij”. Është autor i dhjetëra librave dhe kritikave, ndërsa ka fituar mbi 20 çmime ndërkombëtare në fushën e letërsisë dhe kulturës. Ky artikull u shqipërua nga Erjon Uka.