Shënime në Blog

Zakoni i njerëzve është të bëjnë dy hapa përpara, një hap pas

Perëndimi nuk ndodhet në një fazë gjenerimi, por në tërheqje. Ndihet i dobët, jo i sigurt për veten e tij. Është kriza klimatike, pandemia, lufta.
Zakoni i njerëzve është të bëjnë dy hapa

“Shoqëria dixhitale në të cilën jetojmë e pati origjinën nga një përmbysje mendore: refuzimin e nëntëqindës dhe shkatërrimeve që ajo solli. Për këtë arsye u karakterizua që në fillim nga lëvizja dhe nga terreni i hapur kundër palëvizshmërisë, kundër sistemeve të bllokuara, mureve dhe kufijve. Epo, tani është më e qartë se kurrë se këtë rrugëtim të filluar në kundërkulturën kaliforniane disa dekada më parë, e kemi zgjedhur ne perëndimorët, por pjesa tjetër e botës, në masën më të madhe, nuk e pranon.”

Alessandro Baricco, i rikuperuar pas transplantit për kurimin e leuçemisë, reflekton për luftën në Ukrainë. Përveçse është një romancier “bestseller”, shkrimtari ka hulumtuar për vite me radhë revolucionet mendore dhe teknologjike që na kanë sjellë në qytetërimin e sotëm. “The game” e quan autori, me të njëjtin titull të esesë së botuar në vitin 2018. Një emër i zgjedhur për të nënvizuar ritmin, dinamizmin dhe spektaklin e kësaj epoke të re, me karakteristikat që i përkasin edhe videolojërave. Dhe një rrugë që nëpërmjet eksperimenteve të ndryshme, e çoi vetë Baricco-n nga një monolog teatral si “Nëntëqinda” - në të cilin protagonisti quhet Novecento pikërisht sepse ishte një foshnjë e braktisur që u gjet "në vitin e parë të këtij shekulli të ri e të ndyrë " - deri në krijimin e një NFT (Non-fungible token) për të njëjtin tekst: një vepër dixhitale unike, e certifikuar nga teknologjia.

Në këto rreshta, shkrimtari kërkon të kuptojë se në ç’pikë jemi, çfarë ndodh me të gjitha këto përballë të një konflikti që duket se na kthen me forcë në shekullin e njëzetë. Nëse nuk ka dyshim se “The game” - i kuptuar jo vetëm si një grup mjetesh teknologjike, por si një mënyrë mendimi - nuk është përqafuar jashtë Perëndimit, është gjithashtu e vërtetë, vazhdon Baricco, se "në këtë moment pjesa jonë e botës po përjeton palëvizshmëri dhe thuajse një ngërç total”.

Si e interpretoni këtë rikthim të një lufte të së shkuarës?
Vetë fakti që ne perëndimorët, amerikanë dhe europianë, e perceptojnë si një konflikt kaq të vjetër, tragjikisht të vjetëruar, është sinjali i parë. Ndjesia e së shkuarës që na japin tanket, bombardimet, kufijtë dhe uniformat tregon hapin e madh përpara që kemi bërë në perceptimin tonë për luftën. Një ndryshim i ndërtuar ndër vite, që besoj se me ardhjen e qytetërimit dixhital mori një shtysë përfundimtare. Aspekti i dytë që mund të vëmë re është pikërisht se “The game” është një rrugë që ne e kemi zgjedhur në Perëndim, por e sigurt është që nuk e ka zgjedhur as Rusia putiniste, as Kina dhe në këtë moment nuk besoj se është zgjedhur as nga Afrika, ndërsa duhet kuptuar Amerika Latine. Një pjesë e planetit që është më e madhe se zona jonë ka ndër mend ide të ndryshme, që e përdor dixhitalizimin si një mjet, jo si mënyrë për të qëndruar në botë. Kjo s’do të thotë se ne jemi më të mirët, por ka një racionalitet tjetër dhe ne duhet ta pyesim veten se si të duhet të sillemi me ata që kanë të tjera gjëra në mendje.

“The game” nuk funksionoi përballë luftës?
Zakoni i rrugëtimit të njerëzve përbëhet nga dy hapa përpara dhe një hap pas. Qartësisht ky konflikt është një hap pas, por rezultatet e “The game” nuk duhen nënvlerësuar. Para së gjithash, falë saj lufta bëhet më e vështirë. Për shembull terreni i hapur në fushën ekonomike me ndërlidhjet përkatëse e ndërlikon përballjen. Si vendi që po sulmon ashtu edhe vendi që po sulmohet, në të mirë a në të keq, janë sot pjesë e një sistemi fluid informacionesh, aleancash dhe ndihmash. Dhe ndoshta ky është aspekti që rusët nuk e kanë marrë parasysh siç duhet. Mendoni për një çast për sasinë e lajmeve që marrim nga Ukraina apo për faktin se lideri i një vendi të sulmuar mundi të merrte pjesë në seancat parlamentare të vendeve të huaja. Edhe ideja e një njeriu të vetëm si Elon Musk për të mbrojtur lidhjen e Ukrainës me satelitët dukej e paimagjinueshme. Putini rrëzoi kullën televizive në Kiev, por ishte një lëvizje pothuajse e padobishme.

Rusia përdor gjithashtu mjete dixhitale, duke përfshirë teknologjitë e sofistikuara të prirura drejt dezinformimit.
Po, ekziston ana tjetër se edhe fabrikimi i gënjeshtrave tani zotëron teknologjitë e pazakonta. Por në përgjithësi, mua më duket se elementët dixhitalë ia ndërlikojnë jetën më shumë atyre që duan të bëjnë luftë, atyre që duan të zgjidhin problemet politike me sulme ushtarake.

Qytetërimi ynë dhe penetrimi i tij në vendet fqinje me Rusinë, që në të shkuarën vërtiteshin rreth orbitës sovjetike, është perceptuar nga Putini si një kërcënim.
Bëhet fjalë për një formë refuzimi ndaj një zhvillimi të mundshëm të komunitetit civil. Një “jo” në emër të një tjetër projekti që mishëron Putini, i pranuar nga të gjithë ata që e duan. Ky projekt ka nisur shumë më herët, ka një ritëm të ngadaltë, perandorak. Në Rusi, historia ka një frymëmarrje shumë më të gjatë se në Perëndim, ku ne jetojmë në një kantier të furishëm ndërtimi në zhvillim e sipër. Kina gjithashtu ka një frymë të ngjashme me atë të Rusisë. Perëndimi ka detyrën urgjente që të kuptojë se mendimi ynë nuk është leximi i vetëm i botës, që nuk mund të quajmë të çmendur, budalla apo të lig këdo që ka një qasje të ndryshme nga e jona. Pastaj sigurisht, nëse si në rastin e Ukrainës distilimi i disa bindjeve kthehet në agresion ushtarak kundër një komuniteti tjetër, ne perëndimorët mund ta gjykojmë veprimin, jemi shumë të vendosur për ta dënuar dhe mendoj se bëjmë mirë. Por gjithsesi nuk do ta ulja stekën e autokritikës.

Ka nga ata që thonë se autokritika e tepruar në Perëndim, e dobëson atë karshi autokracive.
Këtë problem e kanë pasur edhe athinasit. Ishin të vetëdijshëm për faktin se pushimi për të debatuar ishte i ndërlikuar, se ky konfrontim i vështirësonte gjërat edhe në luftë. Por ata e kuptuan se ndërgjegjja demokratike frymëzonte forcë më të madhe tek ata që luftonin. Po e shohim në Ukrainë se cili është ndryshimi mes dërgimit në luftë të qytetarëve dhe dërgimit në luftë të nënshtetasve perandorakë. Problemi, nëse ka një të tillë, është se prej disa vitesh, në demokracitë perëndimore është reduktuar në minimum gatishmëria për debat autokritik.

Çfarë doni të thoni më saktësisht?
Jo rrallë ndodh që në vazhdën e emergjencave, ne priremi drejt një rreshtimi kompakt, duke ulur aftësinë psikologjike për të toleruar dallimet dhe dyshimin. Pra sot e gjithë jeta jonë intelektuale, ose të paktën shumica dërrmuese, është e vendosur në një vijë mbrojtëse aq të dobët sa është bërë verbërisht e fortë. Ngjan sikur inteligjenca jonë kolektive, veçanërisht ajo e elitave, të ketë rënë në një regjim lufte në të cilin nuk lejohet gjë tjetër përveç parullave që të ndihmojnë të luftosh.

Pse po ndodh kjo?
Kur ta rilexojmë pas shumë kohësh historinë e dhjetë viteve të fundit, do të na duket si një revoltë e madhe kundër elitave. Këtë rrugë ndjekin si revolucioni dixhital, ashtu edhe populizmi. Kështu që elita perëndimore rreshtohet në mbrojtje, pikërisht si në një regjim lufte. Por një konflikt i vërtetë si ai në Ukrainë, po na tregon qartë se kur je në luftë, nuk ka vend për dallime.

Si po vazhdon sot kryengritja kundër elitave?
Duhet ta themi se ka dështuar. Jetojmë në një kohë restaurimi të plotë, të arritur kryesisht përmes menaxhimit të urgjencave. Në këtë kuptim, pandemia luajti rol vendimtar. Duke u përpjekur t’i shohim gjërat nga lart, mund të kuptojmë si reduktimin e të menduarit kritik, po ashtu edhe rikthimin në një luftë të së kaluarës, si elementë të të njëjtit cikël të një shkalle më të gjerë.

Por a nuk mund të krijojnë krizat mundësi të reja transformimi?
Jo në Perëndim, ku më duket se gjendja e emergjencave e ngadalëson shumë ndryshimin në nivel politik dhe institucional. Shumë “kryengritës” u trembën gjatë pandemisë, kështu që shteti dhe kombi u bënë sërish vende të sigurta strehimi. Nuk ishte kështu para pandemisë. Italia është një shembull i kësaj: “Cinque stelle” apo “Lega Nord”, që në mënyrat e tyre kanë qenë parti “kryengritëse”, tani i shohim të pozicionuara me mjaftueshëm servilizëm në një qeveri të drejtuar nga një figurë që, edhe pse me profil të lartë dhe efikas, mishëron një lloj racionaliteti të elitës së nëntëqindës. Kjo e fundit ishte më e ashpër se kundërshtarët, më rezistente, kompakte, e rrënjosur.

A kanë përgjegjësi kryengritësit?
Ndikohen nga faktorë të ndryshëm, por megjithatë kanë qenë zhgënjyes. Edhe krahu i “The game” e pagoi mungesën e mendimit. Stewart Brand, një nga mendjet e kryengritjes dixhitale, tha: "Ndryshoni mjetet që përdorin njerëzit dhe do të ndryshoni qytetërimin". Tani mund të shtojmë se nuk do të mund të bëhet në mënyrë të qëndrueshme dhe të fortë. “The game” nuk ka mundur të artikulojë as inteligjencë dhe as një elitë të re. Nuk mendoj se zgjidhja do të ishte populizmi në pushtet. Ishte e dëshirueshme që, nën presionin e protestuesve, vetë elitat e shekullit të njëzetë të prodhonin një brez të ri, të aftë për të kuptuar arsyet e protestës dhe për të ndryshuar rregullat e lojës. Trump mund ta kishte pasur këtë efekt. Por ne kemi Biden. Mendoj se ndodhi sepse ish-presidenti ngriti nivelin e përballjes dhe elita e vjetër hyri në regjimin e luftës që nuk lejon ëndrra dhe as revolucione mendore.

Duket si një rreth vicioz...
Ka palëvizshmëri. Perëndimi nuk ndodhet në një fazë gjenerimi, por në tërheqje. Ndihet i dobët, jo i sigurt për veten e tij. Është kriza klimatike, pandemia, lufta. Gjithçka është e tmerrshme, por duhet të kuptojmë, e përsëris, se kemi ndaluar edhe nga pikëpamja e mendimit. Mendoj se po paguajmë edhe një lloj butësie të tepruar, mungesë agresiviteti nga ana e disa brezave, atyre që janë sot nga 25 deri në 35-40 vjeç. Ata janë të shkëlqyer, kanë të drejtën dhe detyrën të negociojnë për të ardhmen, por nuk janë ulur në tavolinë. U përpoqën për kauzën mjedisore, por edhe atë të trajtuar si urgjencë, që u anashkalua kur erdhën probleme akoma më urgjente. Nuk mendoj se kjo ndodh vetëm për shkak të rezistencës së elitave të vjetra dhe as se të gjitha fajet i kemi ne baballarët. E pranoj se kam vështirësi t'ia shpjegoj vetes.

Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky ka lindur në vitin 1978, kryeministrja finlandeze Sanna Marin në 1985. Të dy udhëheqin vende që po shtyhen drejt Perëndimit. A po lëviz diçka në Europë apo mes atyre që do të donin të ishin pjesë e saj?
Europa është një komunitet që në këtë çast është zgjuar nga gjumi. Sigurisht, shumë pozicione janë ende të vjetra. E kemi të vështirë të ndërtojmë një identitet, por nën peshën e revoltës kundër elitave, BE-së i është dashur të përmirësohet dhe, pas pandemisë, ka shpërbërë shumë pengesa. Pastaj mbetet çështja delikate e autonomisë nga amerikanët. Pa dashur t'i demonizojmë, ne po përpiqemi në çdo mënyrë të ushtrojmë pavarësinë tonë, por jemi ende një nga subjektet e një zone të botës që kontrollohet mirë apo keq nga më të fortët. Por lirinë që kemi, të paktën po fillojmë ta përdorim mirë.

*Alessandro Baricco është shkrimtar, skenarist dhe regjisor italian. Librat e tij janë përkthyer në shumë gjuhë, si edhe në shqip. Është fitues i shumë çmimeve letrare, ndër të cilat “Premio Viareggio” apo “Premio Cesare Pavese”. Intervista nga Alessia Rastelli u përkthye në shqip nga Erjon Uka.