Monologu i plotë i Roberto Benignit në Sanremo
E Mërkurë 8 Shkurt 2023, 10:53
TiranaPost
*Përktheu në shqip Enrieta Hasanaj
Roberto Benigni/Ç’festë, ç’kremtim i mrekullueshëm ky i Sanremos dhe ta mendosh që e gjitha zuri fill në vitet ’40. Në 46-47-ën, një njeri gjenial, quhej Amilcare Rambaldi, një luleshitës në Sanremo, i cili, për të rigjallëruar tregtinë e luleve dhe turizmin në këtë rajon të mrekullueshëm të Ligurias, tha le të krijojmë një konkurs këngësh, për të parë nëse do flitet për të... nga gazetat, nëse ndokush vjen. Atëkohë këngëtarë kishte tre a katër, sot janë tre qind apo katër qind, as nuk i numëroj dot më. Kështu, ai tha, “ta shohim nëse dikush do flasë për të” dhe shihni çfarë u bë. Sanremo, shihet në Evropë, shihet në botë. Është diçka spektakolare. Është festa më popullore, ngjarja më festive ku kremtohet muzika vetë, e cila është arti më i parrëfyeshëm me fjalë, më i papërkufizueshmi, që na bind se ajo çka është më e rëndësishme është ajo që nuk mund të thuhet me fjalë. Ta themi, muzika është mbretëresha e arteve. Të gjitha artet e tjera priren drejt muzikës, të gjitha.
Herë-herë, muzika e lehtë vihet në një cep dhe i lihet një vendth në historinë e arteve dhe muzikës. Po, por është një gabim i tmerrshëm, sepse muzika e lehtë zë një vend të jashtëzakonshëm, të jashtëzakonshëm, në historinë sentimentale të njerëzimit, në historinë sentimentale të shoqërisë sonë, të të gjithëve ne, italianëve. Mendoni vetëm këngët e Sanremos. Oh, sa herë kam qarë, sa shumë ndjesi më kanë ngjallur kur isha një çunak, në adoleshencën time pa ngjyra e për sa kohë më pas. Sa e bukur ka qenë Sanremo, sa na i kanë mbështjellë shpirtrat të gjithëve ne, ndër breza, tërë ato këngë dashurie, nga e para, nga “Grazie dei fiori” (Falemnderit për lulet) tek “Io che non vivo un altra ora senza te” (Unë që nuk jetoj dot më as edhe një orë pa ty), tek “Il mio cuore e uno zingaro” (Zemra ime është një cigane), “L’immensita” (Pafundësia), “Perdere l’amore” (Të humbësh dashurinë). Mendo, nga “Come saprei amarti io” (Si do dija të të doja unë), te “Brividi” (Rrëqethje). Na kanë mbështjellë vetë zemrën. Kjo është muzika, të hyn në shpirt. Federico Fellini thoshte: “Muzika është e rrezikshme. Duhet dëgjuar me parzmore e mbrojtëse (skafandër), rrezatimet e saj mund të jenë vdekjeprurëse. Të hyn brenda e të çan tej e tej”
Ja që, kështu është, është e vërtetë. Muzika të lë pa mend, vërtet. Nuk arrin ta kuptosh çfarë është, e pakapshme. Është ajo hallka midis konkretes dhe abstraktes. Është kaq e bukur muzika. Është edhe ajo që të qetëson, një luks i pafajshëm, ashtu si Don Kishoti i thotë të dashurës së tij, “Zonjë, ku ka muzikë, s’mund të ketë kurrfarë të keqe”
Dhe, në fakt, këtu, në Sanremo, gjithçka është shumë e bukur. Vërtet e bukur, këtë mbrëmje, sidomos! Unë i kam parë të gjitha festivalet, por ky festival është në veçanti i bukur dhe i rëndësishëm, sepse, siç u prezantua, kremtohet 75-vjetori i Kushtetutës sonë, që, saktësisht, hyri në fuqi më 1 janar të vitit 1948, pra 75 vjet më parë.
Tani do më thoni, po kjo? Ç’hyn kushtetuta me Sanremon? Ç’hyn?! Po, e thamë, Sanremo është vendi i spektaklit, i muzikës e, për rrjedhojë, i artit dhe Kushtetuta lidhet fort me artin. Madje, janë e njëjta gjë, sepse Kushtetuta është vepër arti. Është vepër arti, vepër arti dhe këndon. Këndon edhe kushtetuta. I këndon, për shembull, dinjitetit dhe lirisë së njeriut. Dëgjoni, shkon edhe më tej. Çdo fjalë e Kushtetutës çliron një fuqi thirrëse e revolucionare, ashtu si veprat e artit. Po, më lini t’jua them, fuqi thirrëse e revolucionare, sepse hedh në erë gjithë rendin e vendosur më parë, gjithë atë angështi, atë shtypje lirish, atë padrejtësi, atë dhunë të mëparshme. Është një shuplakë për pushtetin, për të gjitha pushtetet. Na shpërfaq një realitet tjetër nga ai që kemi para syve. Na bën të ndihemi se jetojmë në një vend që mund të jetë i drejtë e i bukur. Na thotë, ashtu siç thonë fëmijët, se një botë më e mirë është e mundur, një botë pa dhunë, pa padrejtësi. Ashtu siç arti na çon në ëndërrim, ashtu edhe ajo është një ëndërr. Është ëndërr Kushtetuta, vërtet, një ëndërr e thurur nga njerëz që qenë zgjuar.
Një e tillë Kushtetutë mund të ndodhë vetëm njëherë në historinë e një populli. Në fakt, nëse ka një këngë të Sanremos që mund ta vëmë përbri Kushtetutës është ajo më e famshmja, vargu hyrës i “Volare” e Domeniko Modunjos, kur këndon “Mendoj se një ëndërr e tillë nuk do të vijë më kurrë”. Kështu është edhe Kushtetuta. Etërit dhe nënat tona themeluese të Kushtetutës nuk e menduan, e ëndërruan dhe kush ëndërron mbërrin më parë se ai që mendon. Në të vërtetë, Kushtetuta jonë u shkrua në shumë pak kohë. E keni parë sa kohë duhet sot për të bërë një ligj? Ka raste, edhe vite. Ndërkohë, Kushtetutën e bënë për kaq pak kohë. Një vetëtimë, si një vepër arti, një vegim. Ishin largpamës. Dhe qe një mrekulli, se ishin shumë, 556 veta, të zgjedhurit e popullit që e shkruan kushtetutën, të gjithë nga parti të ndryshme. Të gjithë me mendime ndryshe – është një histori shumë e bukur – që nuk binin dakord për asgjë, përveçse për një gjë, të bëheshin bashkë, të bëheshin bashkë për të shkruar kushtetutën më të bukur që mund të përfytyrohej dhe kështu bënë. Është një mrekulli që e bënë, se, pos të tjerave, kushtetuta jonë, për herë të parë në historinë e së drejtës, nuk i drejtohet shoqërisë ekzistuese, por kalon përtej, tek e ardhmja, te ne. Erdhën deri te ne e përtej nesh, shkuan edhe më larg. Ata thanë që edhe ne duhet të kemi guximin për të qenë pjesë e së ardhmes me gëzim e besim, sepse Kushtetuta nuk harron askënd. Është një mrekulli që i shkruan këto gjëra. Është mrekulli, e përsëris, sepse ishin gjithë ata njerëz dhe e bënë kushtetutën më të bukur që mund të mendohej të famshme në të gjithë botën. E bënë të admirohej, të admirohej mbi të gjitha për parimet e saj themelore, për nenin 1, 2, 3, 4, 9... njëmbëdhjetën. Gati-gati, me më vjen turp ta përsëris, se është kaq i njohur e i famshëm, sa ngjan me vargun e një poezie, njësoj si të thuash, “mbushem me dritë pa fund”. Neni ynë i jashtëzakonshëm, ai që thotë: “Italia refuzon luftën”. Një skulpturë. Mendoni, forcën, bukurinë dhe madhështinë atij që i shkoi ndërmend kjo frazë e mrekullueshme: “Italia refuzon luftën”. Pa mendoni pak, nëse këtë nen, pikërisht këtë nen, do ta kishin marrë kushtetutat e tjera në botë, vendet e tjera, nuk do të kish më luftë në sipërfaqe të tokës. Kurrë më! Asnjë, asnjë shtet nuk do të mundej të pushtonte një tjetër. Po nuk e morën, nuk e shkruan. Ne, italianët, e shkruam në kushtetutën tonë, sepse ishin personalitete të jashtëzakonshme.
Do ju them dy-tri emra. Ishte Alcide de Gasperi, Concetto Marchesi, ishte Einaudi, Nilde Iotti, Lina Merlin, Sandro Pertini dhe ndër ta ishte dikush, që dua ta përmend, sepse ka lidhje me Presidentin tonë të Republikës, Sergio Mattarella. Mes etërve tanë kushtetues ishte Bernardo Mattarella, i ati i Sergio Mattarella-s. Diçka vërtet mallëngjyese dhe shumë e bukur.
Kështu, President, ju dhe Kushtetuta keni pasur të njëjtin baba. Mund të themi që Kushtetuta është motra juaj, po ta zëmë kështu.
Po çfarë bënë këta etër e nëna themeluese kur hartuan Kushtetutën. Unë jam kaq...nuk di nga më sillen mendimet. Ka kaq shumë për të thënë z. President për Kushtetutën. Mund t’i citoja shumë nene lidhur me artin, me spektaklin, nga ai 33, për zhvillimin e kulturës, promovimin e skenës artistike, por nuk i përmenda, do të duhej shumë kohë.
Në vend tëkësaj, do të përmend një Nen që i përfshin të gjithë, që ka të bëjë me Sanremon dhe me të gjithë ne dhe është neni im i preferuar. Nuk dini sa shumë e dua këtë nen! Është Neni 21. Është në një gjuhë kaq të thjeshtë e të bukur, sa duket i shkruar nga një fëmijë dhe ka të tillë fuqi e bukuri sa të lë pa mend dhe pyet veten, “ishte vërtet e nevojshme të shkruhej një gjë e tillë?” Megjithatë, e shkruan. Neni 21 thotë kështu: “Çdokush ka të drejtë të shprehë lirisht mendimin e tij”. Mendojeni pak! Do më thoni: “Vërtet? Është si të thuash, të gjithë mund të marrin frymë”. Po, nëse e kanë shkruar, do të thotë se ka qenë e nevojshme. Ky është Neni 21. Mos harroni, është një nen i jashtëzakonshëm. Për mua, është neni më i rëndësishëm. Është arkitrau, shtylla e të gjitha lirive njerëzore. Është më i thjeshti dhe më i forti. Nuk duhet harruar, sepse përpara Kushtetutës, gjatë njëzetvjeçarit fashist, nuk mund të mendohej lirisht, jo. As Festivali i Sanremos nuk do të mund të bëhej, sepse ishte vetëm një këngë, ajo e propagandës, që i këndonte komandantit, Duçes, luftës, ushtrisë, partisë, pushtetit. Ishte po kjo këngë përherë, kështu që nuk do të behej dot.
Në ato vite, përpara Kushtetutës, mendojeni, ndërkohë që hanit një pica me miqtë apo ishin në shtëpi, në darkë me prindërit, mund të ndodhte – dhe ndodhte shpesh – që të vinte dikush, një patrullë me njerëz të dhunshëm, të hapte derën, t’ju merrte vëllain, motrën apo të fejuarën, sepse kishin marrë vesh se kishin folur diçka lirisht, që nuk i shkonte për shtat pushtetit, se mendonin me kokën e tyre. Ndodhte shpesh dhe këta njerëz rriheshin e, ndonjëherë, zhdukeshin e nuk i shihte më kurrë njeri. Pra, Neni 21 na çliroi nga detyrimi për të pasur frikë, nga detyrimi.
Përpara Kushtetutës, njerëzit ishin të detyruar të kishin frikë. Mendojeni sa e mrekullueshme, sa e mrekullueshme është ta dish, ndërkohë që në botën që na rrethon dhe në vende shumë pranë nesh, kundërshtarët, ata që mendojnë të lirë, burgosen, herë-herë helmohen e të tjera zhduken fizikisht, ndonjëherë vetëm sepse shfaqin fytyrën e flokët e tyre lumturisht e ndonjëherë vetëm sepse vallëzojnë ose këndojnë, ose flasin. Jua them me tërë dashurinë time, mendojeni, sa e mrekullueshme dhe e jashtëzakonshme është të dish se jetojmë në një tokë ku është Neni 21: “Çdokush ka të drejtë të shprehë lirisht mendimin e tij”. Nuk duhet ta harrojmë, sepse, përpara Kushtetutës, nuk e bënim dot. Gjatë njëzet viteve fashizëm, ishte e pamundur.
Mënyra e vetme për të bërë diçka me dobi për të ardhmen, është ta mbajmë gjithnjë të shkuarën parasysh dhe të mos harrojmë se gjithçka kemi mund të na merret sa hap e mbyll sytë. Etërit e nënat tona hartuese të Kushtetutës nuk e dinin këtë dhe e hartuan Kushtetutën njësoj si të shkruanin vetëm dy fjalë: “Kurrë më!”
Ata vunë bast, po jo mes tyre, po me të gjithë ne. Na thanë “Mund t’ia dilni! Mund t’ia dalim, të gjithë së bashku!”
Etërit e nënat tona të Kushtetutës thanë - dhe këtu më kujtohet Sandro Bertini dhe Oscar Luigi Scalfaro: “Tani ju përket juve. Është radha juaj!” Kishin të drejtë. Tani na takon ne. Sot jemi ne gjallë, është koha jonë
Hartuesit shkruan Kushtetutën, por faqen e fundit e lanë bosh. Është një fletë e bardhë, më e rëndësishmja, që etërit e nënat tona të Kushtetutës nuk mund ta shkruanin, sepse e dinin që duhej ta shkruanim ne. Ne, me jetën tonë, duke e jetuar. Dhe jam i sigurt që do e shkruajmë mirë. Duhet të jemi të bindur deri në fund. Kushtetuta u shkrua, por duhet zbatuar, duhet t’i japim jetë. Kushtetuta nuk është vetëm për t’u lexuar, por edhe për t’u dashur. Duhet ta duash dhe, për ta dashur, duhet ta lexosh, ta jetosh, ta bësh tënden, ta ndjejmë se na përket, se është e jona; ta bëjmë të hyjë në fuqi çdo ditë.ti
Po, tani mund të më thoni: “Në rregull, po është një ideal, një fantazi e pakapshme, një iluzion, një ëndërr”
Po, ëndërr është, po, por kemi një avantazh. Etërit dhe nënat tona kushtetuese na e shtruan rrugën, na kanë treguan shtegun, drejtimin. Të gjitha i bënë ata dhe neve na lanë vetëm një gjë: “Ta bëjmë ëndrrën realitet.”
