Shënime në Blog

Edhe kur nuk ekziston, frika në politikë duhet shpikur

Edhe kur nuk ekziston, frika në politikë duhet shpikur

Nga Maurizio Ferraris/ Shoqëria jonë është një shoqëri pa baballarë dhe një shoqëri pa dhembje, që do të thotë se është një shoqëri pa frikë, sepse dhembja është diçka së cilës i druhemi, por edhe sepse babai nuk përfaqëson vetëm mbrojtje, por dhe/ose kërcënim. E thënë më mirë, shoqëria jonë ishte një shoqëri pa frikë deri sa nuk ekzistonte virusi, i cili erdhi të na kujtonte se e keqja dhe vdekja janë pjesë e jetës. Dhe kjo frikë nuk është vetëm një pasion i trishtë, por është një ndjenjë që nuk mashtron (“Jam vërtetë i frikësuar, apo thjesht mendoj se kam frikë?” është një pyetje të cilën nuk besoj se ndonjë ia ka bërë vetes), përveçse edhe origjinë e atij turravrapi pa fund nga frika që e quajmë “kurajë”, si edhe ajo bazë bashkëjetese të qytetëruar mes njerëzve.

Nëse vlerat psikologjike të frikës janë të kuptueshme që në shikim të parë, të kuptosh domethënien e saj politike kërkon një përpjekje filozofike, merita e së cilës shkon mbi të gjitha (në një linjë që nga Machiavelli te Schmitt dhe Canetti) te Thomas Hobbes (1588-1679). Ai vetë, në moshë të shtyrë, na tregoi se lindja e tij ishte e parakohshme për shkak të frikës së nënës nga lajmi i afrimit të Armatës së Pathyeshme të Filipit II. Ai e rrëfeu këtë ndjenjë në vargjet: “Nëna e dashur / lindi së bashku dy binjakë/ Mua dhe frikën.”

Është diçka e keqe? Jo. Do të ishte nëse do të lindnim në Parkun e Edenit, por jemi në një Tokë kërcënuese dhe pa ndihmën e ndërsjelltë që i japim njëri-tjetrit në shoqëri, jemi të dënuar në një jetë të vetmuar, të varfër, të shëmtuar, të egër dhe të shkurtër .

Është frika ndaj këtyre të këqijave madhore që i shtyn njerëzit të pranojnë të keqen më të vogël, si bashkëjetesën me të ngjashmit, por është edhe frika tjetër, ajo frikë nga izolimi dhe ndëshkimet, që na bën të respektojmë ligjet. Kafsha sociale nuk është një kafshë e shoqërueshme dhe nëse pranon rregulla, dhe në veçanti ato tre parime mbi të cilat sipas Hobbes (se paqja është e nevojshme, se pretendimet e gjithkujt për gjithçka janë shkatërruese dhe që paktet duhet të respektohen) bëhet vetëm për të shmangur më të keqen.

Nëse është kështu, përfundon Hobbes, të bësh politikë, të veprosh në shoqëri, ka të bëjë me administrimin e kapitalit të madh të terrorit. Është ky mësimi i Tuqiditit, përkthimi i së cilit përbënte për Hobbes rastin e një hyrje të vonë në shoqëri, në moshën dyzet vjeç dhe zgjedhja ka një vlerë programatike: fuqi është të heqësh frikën duke shkaktuar frikë, për shembull kur athinasit u paraqitën para ishullit të vogël Melo me armatën e tyre të pathyeshme dhe diktuan kushtet. Saktësisht e njëjta frikë që mbizotëroi mijëvjeçarë më vonë në Mynih në vitin 1938 kur Daladier, Chamberlain dhe Mussolini miratuan pushtimin e sudetëve nga Hitleri, ndërsa presidenti Beneš as nuk ishte ftuar në takim.

Ose frika që Putini arrin të ngjallë te bashkëbiseduesit e tij. Kjo frikë ka pasur viktima të njohura të tillë si presidenti i atëhershëm Sarkozy, i cili doli nga një takim i G8 në vitin 2007 si një boksier i grushtuar, skenë kjo shumë e lehtë për t’u verifikuar në YouTube. Ajo që është e vërtetë për luftërat dhe për takimet e niveleve të larta është gjithashtu e vërtetë për çdo cep të shoqërisë.

Kryevepra politike e Hobbes, “Leviatani”, i titulluar pikërisht si përbindëshi në Bibël, u publikua në vitin 1651, dy vite pasi Mbreti Charles i Parë u ekzekutua. Bëhej fjalë sërish për valën e gjatë të vëzhgimeve që Hobbes kishte publikuar dhjetë vite më parë në “Elementët e Ligjit, Natyrës dhe Politikës”: parlamentarët anglezë që refuzojnë Mbretin për një taksë pa kundërshtuar sovranitetin e tij, sillen thjesht si vëzhgues të paaftë. Çfarë i stepte? Qartësisht frika.

Por është pikërisht arsyeja, dhe në këtë rast “la ragion di stato”, që mund t'i shndërrojë ata në vëzhgues kompetentë, të aftë për të shtjelluar teoremën themelore të sovranitetit modern: pushteti nuk buron nga një e drejtë hyjnore, por nga konventat midis njerëzve, dhe për aq kohë sa sovraniteti nuk është asgjë më shumë sesa aftësia për të mbrojtur, kur kjo aftësi zvetënohet, detyrimi ndaj sovranit bie.

Ferdinand Tönnies në biografinë e tij të njohur me titull “Thomas Hobbes, Leben und Lehre” shkroi se Hobbes u bë qëllimisht kaq i urryer në mënyrë që asnjë prej palëve politike të mos donte t’ia linte palës tjetër kënaqësinë e vrasjes së tij. Nuk e di nëse kapitalizimi i frikës shkoi kaq larg te Hobbes, por është e sigurt se ai arriti ta shndërrojë një gjendje shpirtërore, një emocion apo një defekt në themelin përfundimtar të politikës.

Ajo frikë që shtyu aparatin gjerman t’i qëndronte besnik deri në fund Hitlerit, edhe pse ishte përforcuar nga frika e avancimit rus. Ose për më tepër ajo frikë reciproke që paralizoi arsenalët atomikë për shtatëdhjetë vite, me shpresën se do të vazhdojë gjithmonë. Frika është kaq e domosdoshme në politikë, saqë edhe kur nuk ekziston, duhet shpikur. Në këtë kuptim në vitin 2018, Martha Nussbaum stigmatizoi presidencën Trump si një “monarki të frikës”. Por në këtë rast, ashtu si edhe në rastet e tjera të populizmave, bëhej fjalë për të ndërtuar armiq në një shoqëri që ndihej e garantuar dhe që vendoste në majën e shqetësimeve të saj bursën, frikën e varfërimit, në vend të jetës.

Të argumentosh, për shembull, se parandalimi i zbarkimeve të emigrantëve përfaqëson mbrojtjen e kufijve të atdheut duke gjeneruar frikë të vërtetë me shkaqe të rreme, dhe si të tilla të brishta, këto fakte janë të destinuara të zhduken me aluzionin e parë të një kauze të vërtetë. Edhe këtu, pra, virusi ka shpërndarë letrat. Sigurisht që nuk e largoi frikën e varfërimit (në të vërtetë e motivoi dhe e rriti atë), por në të njëjtën kohë ndezi një frikë edhe më të madhe, frikën e sëmundjes vdekjeprurëse. Si gjithmonë ekzistojnë edhe mohuesit e këtij realiteti, por kthesat politike të shkaktuara nga virusi në Amerikë e po ashtu në Evropë, janë goxha shprehëse: Duke provuar se nuk janë në gjendje të garantojnë sigurinë dhe qetësinë e premtuar, kurorat prej kallaji të mbledhura në postimet e rrjeteve sociale u rrokullisën si koka e Mbretit Charles në vitin 1649. Bisha e vogël, as e gjallë as e vdekur, ka rivendosur paktin social të diktuar nga bisha e madhe, nga Leviatani, Mobi Diku i politikës.

*Maurizio Ferraris është studiues dhe filozof italian. Puna e tij kryesore lidhet me konceptin e “realizmit të ri”, për të cilin ka botuar edhe librin “Manifest për realizmin e ri”. Është profesor në Universitetin e Torinos si edhe bashkëpunon me gazeta të ndryshme si “La Repubblica” apo “Neue Zürcher Zeitung”. Artikulli u përkthye nga Erjon Uka.